η μαγιά...

Αποσπάσματα απ’ το βιβλίο “To Ζεν και η Τέχνη τής Τοξοβολίας” τού Ούγκεν Χέρριγκελ.

“Ένας μεγάλος δάσκαλος πρέπει να είναι συγχρόνως κι ένας μεγάλος παιδαγωγός. Πρέπει ο μαθητής να αντιμετωπίσει με τις δικές του προσπάθειες το ναυάγιο, προτού αρπάξει το σωσίβιο που τού ρίχνει ο δάσκαλος...

“Η αληθινή τέχνη είναι άσκοπη, μάταιη...

“Πριν από κάθε δράση και δημιουργία, πριν από κάθε προσφορά και υποταγή τού εαυτού του, ο καλλιτέχνης επικαλείται πάνω απ’ όλα αυτήν την παρουσία τού πνεύματος και την εξασφαλίζει με την εξάσκηση...

“Ο Ιάπωνας μαθητής διαθέτει τρία εφόδια: καλή ανατροφή, παράφορη αγάπη για την τέχνη που διάλεξε, και σεβασμό απαλλαγμένο από κάθε διάθεση κριτικής προς τον δάσκαλο...

“Στην αρχή ο μαθητής δεν έχει παρά να μιμηθεί ευσυνείδητα αυτά που τού δείχνει ο δάσκαλός του. Κι ο δάσκαλος, αντίθετος προς τις μακροσκελείς οδηγίες και επεξηγήσεις, περιορίζεται σε σύντομες υποδείξεις και δεν εξαρτά τη διδασκαλία του από τις υποδείξεις των μαθητών του..

“Ο μαθητής στην πορεία του για καλλιτεχνική ανάπτυξη, εφόσον τα χαρίσματά του επιτύχουν την ανύψωσή του, θα βρεθεί μπροστά σ’ έναν κίνδυνο που είναι σχεδόν αδύνατο να αποφύγει. Βέβαια, δεν πρόκειται για τον κίνδυνο να φθαρεί σ’ έναν ματαιόδοξο ναρκισσισμό - αφού ο Απωανατολίτης δεν έχει καμιά προδιάθεση για τη λατρεία τού δικού του εγώ - αλλά πιο πολύ για τον κίνδυνο να μείνει στάσιμος σ’ αυτό που μπορεί να είναι, αυτό που η επιτυχία επιβεβαιώνει και η φήμη εγκωμιάζει, να συμπεριφερθεί λοιπόν έτσι σαν να ήταν η καλλιτεχνική ύπαρξη μια ιδιαίτερη μορφή ζωής που σφραγίζεται και επικυρώνεται από μόνη της.

Όπως μ’ ένα αναμμένο κερί ανάβουμε τ’ άλλα, έτσι και ο δάσκαλος μεταδίδει το πνεύμα τής αληθινής τέχνης από την καρδιά του στις άλλες καρδιές για να τις φωτίσει. Τότε, αν τού έχει επιφυλαχτεί η χάρη, ο μαθητής ανακαλύπτει μέσα του ότι το εσωτερικό έργο που έχει να επιτελέσει είναι πιο σημαντικό από κάθε εξωτερικό έργο, όσο γοητευτικό και να είναι, αν θέλει να εκπληρώσει ακριβώς τον προορισμό του ως καλλιτέχνης...

“Αν δεν πρέπει να στενοχωριέστε για τις αποτυχημένες βολές, δεν πρέπει να χαίρεστε και για τις επιτυχημένες. Πρέπει να λυτρωθείτε απ΄ το συνεχές πηγαινέλα ανάμεσα στη χαρά και τη δυσαρέσκεια...

“- Και οι δυο σας αλλάξατε αυτά τα χρόνια. Αυτή άλλωστε είναι η συνεισφορά τής τέχνης τής Τοξοβολίας: μια πάλη που αγγίζει τα έσχατα βάθη, η πάλη τού τοξότη με τον ίδιο του τον εαυτό. Θα το νοιώσετε όταν ξανασυναντήσετε τούς φίλους και γνωστούς στην πατρίδα σας και δεν θα βρίσκεστε πια σε αρμονία μαζί τους όπως άλλοτε...

“Ο αρχάριος, με την έναρξη των μαθημάτων, χάνει την φυσικότητά του όπως και την αυτοπεποίθησή του, όσο δυνατός και μαχητικός, όσο θαρραλέος και ατρόμητος κι αν είναι από φυσικού του...

“Ο ειδήμων έχει ξαναβρεί την σιγουριά τού αρχαρίου. Την αμεριμνησία που έχασε στην αρχή των μαθημάτων την ξανακέρδισε στο τέλος σαν ακατάλυτο στοιχείο τού χαρακτήρα του. Σε αντίθεση όμως με τον αρχάριο είναι επιφυλακτικός ατάραχος και σεμνός και δεν διανοείται να παραστήσει τον σπουδαίο...

“Ο ειδήμων είναι, όπως κι ο αρχάριος, ατρόμητος. Σε αντίθεση όμως προς τον αρχάριο, γίνεται μέρα με τη μέρα πιο απρόσβλητος από καθετί που προξενεί φόβο. Μέσα από μακροχρόνιο, συνεχή διαλογισμό έμαθε ότι η ζωή και ο θάνατος είναι κατά βάθος ένα και το ίδιο πράγμα για το πεπρωμένο. Έτσι δε γνωρίζει πια το άγχος τής ζωής ούτε το φόβο τού θανάτου. Απολαμβάνει τη ζωή - κι αυτό είναι πολύ χαρακτηριστικό για το Ζεν - είναι όμως σε κάθε στιγμή έτοιμος να φύγει απ’ αυτόν τον κόσμο χωρίς να αφήσει τη σκέψη τού θανάτου να τον ταράξει...

“Έτσι και στη ζωγραφική με σινική μελάνη, για να δώσουμε απλώς ένα άλλο παράδειγμα, η επιδεξιότητα φανερώνεται από το γεγονός ότι την ίδια ακριβώς στιγμή που το πνεύμα αρχίζει να μορφοποιεί, το χέρι που κατέχει τέλεια την τεχνική, εκτελεί και υλοποιεί το όραμά του χωρίς να μεσολαβεί ανάμεσα στις δύο αυτές δημιουργικές φάσεις ούτε μια τρίχα. Η ζωγραφική γίνεται μια αυτόματη γραφή. Κι εδώ επίσης η υπόδειξη στον ζωγράφο μπορεί να διατυπωθεί ακριβώς ως εξής: Παρατήρησε το μπαμπού επί δέκα χρόνια, γίνε κι εσύ ο ίδιος μπαμπού, έπειτα ξέχασε τα όλα και ζωγράφισε.”